रायझोबियम

 रायझोबियम:

या जिवाणूंचे कार्य सहजीवी पद्धतीने चालते. 

हे जीवाणू कडधान्यवर्गीय पिकांच्या मुळामध्ये स्थिर होऊन गाठी बनवतात. 

मुळावर वाढलेले जिवाणू हवेतील नत्राचे स्थिरीकरण करून पिकांना उपलब्ध करून देतात. 

एकाच प्रकारचे रायझोबियम जीवाणू खत सर्व शेंगवर्गीय पि

कांना उपयोगी पडत नाहीत. 

त्यामध्ये वेगवेगळे सात गट आहेत. 

वेगवेगळ्या गटातील विशिष्ट पिकांना त्याच गटाचे रायझोबियम जिवाणू खत वापरावे. 

चवळी गट – तूर, भुईमूग, बाग, चवळी, मूग, उडीद इत्यादी हरभरा गट – हरभरा वाटाणा गट – वाटाणा, मसूर घेवडा गट – घेवडा सोयाबीन गट – सोयाबीन अल्फा- अल्फा गट – अल्फा- अल्फा, मेथी, लसूण घास बरसीम गट – बरसीम प्रमाण – 

बीज प्रक्रियेसाठी २५० ग्रॅम प्रति १० किलो बियाणे.